ზმნა — სრულმნიშვნელოვანი, ფორმაცვალებადი მეტყველების ნაწილია. აღნიშნავს საგნის მოქმედებას, ან მდგომარეობას. ზმნას გააჩნია პირი, დრო და რიცხვი.
ქართული ზმნა სულ ორი სტრუქტურის (აგებულების) შეიძლება იყოს:
R-Ø და R-ი (დ. მელიქიშვილი (1978), ბ. ჯორბენაძე (1985).
სადაც:
-R - ზმნური ფუძეა;
-Ø - ნულოვანი სუფიქსი;
-ი - -ი სუფიქსი.
ამგვარად, სტრუქტურის მიხედვით, ზმნათა სულ ორი ჯგუფი გამოიყოფა.
ადვილია, არა? :)
ასევე, ორ ჯგუფში (მარტივად და ადვილად :)) ლაგდება ქართული ზმნა სინტაქსური კონსტრუქციის (ანუ ზმნაში სუბიქტური პირის მორფოლოგიური მარკირების) მიხედვით:
პირველ ჯგუფში ერთიანდება ზმნები, რომელთაც ბრუნვაცვალებადი სუბიექტი აქვთ და ეს ჯგუფი ემთხვევა სტრუქტურის მიხედვით გამოყოფილ პირველ ჯგუფს (ანუ R-Ø სტრუქტურის ზმნების კონსტრუქციაა nom-erg-dat სერიების მიხედვით).
გახსოვთ ალბათ: R-Ø.
ე.ი. ამ ჯგუფში ზმნის უღლებისას სერიების მიხედვით თან სდევს ბრუნვაცვალებადი სუბიექტი:
I სერიაში სახელობით (nom.) ბრუნვაში (წერს ის);
II სერიაში მოთხრობით (erg.) ბრუნვაში (დაწერა მან);
III სერიაში მიცემით (dat) ბრუნვაში (დაუწერია მას).
კონსტრუქციის მიხედვით გამოყოფილი მეორე ჯგუფის ზმნათა სუბიექტი ნომინატიური კონსტრუქციისა (უცვლელად დგას სახელობით ბრუნვაში).
სინტაქსური კონსტრუქციის მიხედვით გამოყოფილი მეორე ჯგუფი ემთხვევა მეორე სტრუქტურულ ჯგუფს: R-ი
მაგ.,
ვთბებ-ი მე
გავთბ-ი მე
ამ ორ ჯგუფში ლაგდება ქართულ ზმნათა უმრავლესობა.
არის კდიევ მესამე, (პირველ და მეორე ჯგუფთან შედარებით) გაცილებით პატარა ჯგუფი; ამ ჯგუფს აფექტური (ანუ, გრძნობა-აღქმის) ზმნები შეადგენენ.
აფექტურ ზმნათა ჯგუფი “ინვერსიულ” ანუ დატიურ კონსტრუქციას იყენებს.
აშკარაა, რომ, ამ მცირე რაოდენობის, მაგრამ ძალზე მნიშვნელოვან ზმნებს ვერ გავაერთიანებთ ვერც პირველ (სტრუქტურა R-Ø, კონსტრუქცია ნომინატ.-ერგატ.-დატ. (nom.-erg.=dat.) და ვერც მეორე (სტრუქტურა R-ი, კონსტრუქცია ნომინატიური (nom.) ჯგუფის ზმნებთან.
ეს - მესამე ჯგუფი ნარევია სტრუქტურის მიხედვით:
აქ გვხვდება როგორც R-Ø, ისე R-ი სტრუქტურის ზმნები.
მათ მხოლოდ დატიური კონსტრუქცია (მიცემით ბრუნვაში დასმული სუბიექტი) აერთიანებთ:
მიყვარს- მე (ქალს :) (სტრუქტურა: R-Ø, სუბიექტი მიცემით ბრუნვაშია);
გენატრებ-ი შენ (მამაკაცს) (სტრუქტურა R-ი, სუბიექტი ისევ მიც. ბრუნვაშია).
ე.ი.
გამოვიდა, რომ:
ქართული ზმნისთვის გამოიყოფა სამი ჯგუფი:
I. კონსტრუქცია nom-erg-dat და სტრუქტურა R-Ø (ვწერ).
II.კონსტრუქცია nom-nom-nom და სტრუქტურა R-ი (ვთბები).
III. კონსტრუქცია dat-dat - სტრუქტურა R-Ø და R-ი - აღმქმელ-განმცდელი სუბიექტით (მიყვარს/გენატრები).
სულ ეს იყო.
:)
(პროფ. დ. მელიქიშვილისეული კლასიფიკაცია).
Tuesday, February 2, 2010
Subscribe to:
Posts (Atom)