ი- პრეფიქსი ვნებითის ნიშნად პირველად გამოყო ანტონ კათალიკოსმა. აკაკი შანიძემ, ვნებითის გამოხატვის გარდა, გარკვეული ტიპის ყალიბებში ი- მიიჩნია სათავისო ქცევისა და ობიექტური წყობის I და II პირის ფორმებში სასხვისო ქცევის ნიშნად. იგი თვლიდა, რომ მედიოაქტივების ი- პრეფიქსიანი ფორმები სათანადო ფუძის გარდამავალი ზმნების სათავისო ქცევისგან იყო ნასესხები, მედიოაქტიური ზმნების ი- პრეფიქსი კი - სათავისო ქცევის ნიშანი, თუმცა აღნიშნავდა, რომ მედიოაქტივებს ქცევის გაგება არა ჰქონდათ [შანიძე, 1980: 473]. სამეცნიერო ლიტერატურაში აღნიშნულია, რომ მედიოაქტიური `ზმნების დიდი კლასი “ქცევით” აწარმოებს ასპექტურ დაპირისპირებებს~ [მელიქიშვილი ი., 2002: 123]; სპეციალურ ლიტერატურაში ადრეც დაისვა მედიოაქტივების ი- პრეფიქსთან ასპექტის გამოხატვის ფუნქციის დაკავშირების საკითხი, მაგრამ ი- პრეფიქსიანი მედიოაქტივები არა ნასესხებ, არამედ მედიოაქტიურ ზმნათა პარადიგმის ორგანულ, საკუთარ ფორმებად იქნა კვალიფიცირებული [ნოზაძე, 1974, 50, მელიქიშვილი დ., 2001: 84-85]. სხვა მკვლევართა აზრით, ი-პრეფიქსი მედიოაქტივებშიც და ყველა სხვა ტიპის ზმნებში უკუქცევითობის გამომხატველია: `უკუქცევითობა წარმოადგენს ი- პრეფიქსის ზოგად, ამ ფორმანტის მქონე ყველა ფორმისათვის საერთო ფუნქციას~ [მარი, 1925: 136-137, როგავა: 1942, ჯორბენაძე, 1983: 107, მელიქიშვილი დ., 2001: 84-85].
ი- პრეფიქსის ფუნქციად უკუქცევითობა პირველად ნიკო მარმა მიიჩნია: `ი- პრეფიქსი ზმნას ანიჭებს უკუქცევით მნიშვნელობას, ანდა უფრო მკვეთრად გამოხატავს მისი შინაარსის სუბიექტურ აღქმას" [მარი, 1925: 136-137]. შემდგომ სპეციალურად ყურადღება გაამახვილა ამ მომენტზე გიორგი როგავამ, მოგვიანებით კი ჰუგო შუხარდტმა [როგავა: 1942, შუხარდტი, 1950: 73]. ნაშრომში გაზიარებულია მოსაზრება, რომლის თანახმადაც, ე.წ. “მედიო-აქტივები”, “-დ სუფიქსიანი პასივები”, “ი- პრეფიქსიანი” და “თბება” ტიპის ვნებითები”, იგივე I და II დიათეზის ავტოაქტივები, “მყოფად-წყვეტილის ჯგუფის მწკრივებს აწარმოებენ ი- პრეფიქსის საშუალებით, რომელიც ავტოაქტივებშიც და პასივებშიც რეფლექსივის ნიშანია” [მელიქიშვილი, 2001: 83-85].
აღნიშნავენ იმასაც, რომ მედიოაქტივების ი- პრეფიქსის `მორფოლოგიური ფუნქცია მოცემულ ეტაპზე დაბნელებულია~ [ნოზაძე, 2005: 205].
აშკარაა, რომ ი- პრეფიქსის ფუნქცია საკმაოდ მრავალფეროვანია და გამოვლენის ასეთივე არეალი გააჩნია: თუ გავითვალისწინებთ მისი გამოყენების არეს; ქართული სამეცნიერო ლიტერატურის მიხედვით, ი- პრეფიქსი ვლინდება:
1. “ვნებითის ყალიბში. საკუთრივ ვნებითები: ი-ჭრება, ი-ხარშება, ი-მსხვრევა... პოტენციალისები: ი-ჭმევა, ისმევა... ვნებითის ყალიბები, რომლებითაც გამოიხატება აქტიური მოქმედება: ი-რწმუნება, ი-ცქირება, ი-ლოცება... ობიექტური წყობის I და II პირის ფორმები სასხვისო ქცევისა ზმნათა: მ-ი-შენდება, გ-ი-შენდება...
2. მოქმედებითის ყალიბებში. სათავისო ქცევის ფორმები: ვ-იშენებ, ი-შენებ, ი-შენებს... ობიექტური წყობის I და II პირის ფორმები სასხვისო ქცევისა: მ-იშენებს, გ-ი-შენებს...
7. მდგომარეობითობის გამომხატველ ფორმებში: ი-გლოვს, ი-მღერს...
იცინის, ი-ღიმის... ზოგჯერ ი- პრეფიქსი მხოლოდ მყოფადის
წრისა და II სერიის ფორმებში წარმოჩნდება: ი-ბიბინებს – ი-ბიბინ-ა, ი-დგება – იდგა...” [ჯორბენაძე, 1983: 106].
`თუ ამოვალთ ი- თავსართის (ისევე, როგორც სხვა ხმოვანპრეფიქსების) ფუნქციური გამოყენებიდან, აშკარა გახდება, რომ მისი ძირითადი ფუნქცია ზოგადად ობიექტური პირის არსებობაზე მითითებაა, კერძოდ კი, სუბიექტის ობიექტურ პირებთან გარკვეული (კუთვნილება-დანიშნულების, ლოკატიური, სხვ.) მიმართების გამოხატვაა~ [როგავა, 1942, მელიქიშვილი, 2001: 36].
`ი- პრეფიქსის სასხვისო ქცევის ნიშნად კვალიფიცირებამ წარმოაჩინა ი- პრეფიქსის კონკრეტული, სხავდასხვა ყალიბისთვის დამახასიათებელი ფუნქციები, მაგრამ, იმავდროულად, დაჩრდილა მისი ზოგადი, ყველა ხსენებული შემთხვევისთვის ნიშანდობლივი სემანტიკა~ [ბ. ჯორბენაძე, 1083, გვ. 106].
უკუქცევითობის ნაცვლად ი- პრეფიქსის ძირითად ფუნქციად ზოგჯერ ადგილიანობასთან მიმართებით ვალენტობის შემცირება განიხილება: მაგ., “ი- პრეფიქსი გამოხატავს ვალენტობის შემცირებას ადგილიანობასთან მიმართებით, პირის კლებას, და არა ვნებით გვარს. ი- პრეფიქსი გვაქვს ყველგან – პირის კლების შემთხვევაში, გარდა სასხვისო ვერსიის I-II პირების ფორმებისა. ესაა მისი უმთავრესი ფუნქცია და არა რეფლექსივის, გვარის, ან სასხვისო ვერსიის გამოხატვა” [ასათიანი, 1987: 192-196].
უკუქცევითობა ნამდვილად არის ი- პრეფიქსის ძირითადი ფუნქცია I და II დიათეზის ავტოაქტივებში (ე.წ. “მედიოაქტივებსა და ინიან ვნებითებში”: იძინებს, იზამთრებს, იმანჭება...), ამავდროულად, ის გვხვდება აქტივებშიც, სადაც იგი სასუბიექტო ვერსიის ფუნქციას იძენს [დ. მელიქიშვილი, 2001, გვ. 84].
ი- პრეფიქსი რეფლექსივისა და სასუბიექტო ვერსიის ფორმების მაწარმოებელია ყველა ქართველურ ენობრივ ერთეულში; ამის შესახებ აღნიშნავს ბ. ჯორბენაძეც: “უკუქცევითი შეიძლება იყოს ზმნის როგორც გარდამავალი, ასევე გარდაუვალი ფორმა; მაგ.,
ქართ: ი-წერ-ს / მეგრ.: ი-ჭარ-უნ-ს,
ქართ.: იწერ-ებ-ა / მეგრ.: ი-ჭარ-უ-(ნ);
შდრ. ლაზ.: ი-ჭარ-ენ”5 (პოტენციალისი) [ჯორბენაძე, 1983: 108].
კვლევის ამ ეტაპზე ჩვენთვის მისაღებია მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც ი- პრეფიქსი I და II დიათეზის ავტოაქტივებში “რეფლექსივის აღმნიშვნელი ორგანული პრეფიქსია, რომელიც აქტივის სრულ კონსტრუქციაში სასუბიექტო ვერსიის შინაარსს იძენს” [მელიქიშვილი, 2001: 85]. ი- პრეფიქსი თავდაპირველად უნდა ყოფილიყო მხოლოდ დეიქტური ნაწილაკი, შემდეგ შეიძინა რეფლექსური უკუქცევითი შინაარსი და სასუბიექტო და საობიექტო ვერსიის (როცა სუბიექტი I ან II პირია) გამოხატვის ფუნქცია როგორც სალიტერტურო ქართულში, ასევე მეგრულსა და სვანურში. ი- პრეფიქსი რომ რეფლექსივის მარკერია და არა მოქმედებითი გვარის ზმნათაგან ნასესხები თავსართი, ამას მეგრულისა და სვანურის სათანადო ზმნური ფორმებიც ადასტურებენ: სალიტერატურო ქართულის ავტოაქტივის აწმყოს ფორმებს მეგრულსა და სვანურში ი- პრეფიქსიანი ფორმები შეესატყვისება. მაგალითად, მეგრულში: ი-ძიცანს “იცინის”, გიმ-ი-ჩამუ - “იყიდება” //გაიცემა, ი-თებუ “მთავრდება”, ი-ჭუ ”ცხვება”,
შდრ. სვანურში: i-cEnPl - ”იცინის”, i-hEdi “”იყიდება”, i-zEri ”მთავრდება”, i-gnPl ”დგება”, i-n@yi ”ცხვება”, i-diarPlx ”დაპურდებიან”...
